مجله عکس تاریخی ایران (8) ـــ دختران رضا شاه

از راست: اشرف پهلوی، محمدرضا پهلوی و شمس پهلوی 

شمس پهلوی 
 

شمس پهلوی اولین فرزند رضاشاه از همسر دومش تاج‌الملوک در ششم آبان ماه سال 1296 در تهران به دنبا آمد. از دوران کودکی و نوجوانی او اطلاعات چندانی در دست نیست فقط در خاطرات اشرف پهلوی و بعضی از کتابهای منتشر شده در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی چنین استنباط می‌شود که وی برخلاف خواهرش اشرف، علاقه چندانی به دخالت در امور سیاسی از خود نشان نمی‌داد و بیشتر به علائق شخصی و فردی خود می‌پرداخت و با ایفای نقش سنتی زنان که پرداختن به امور خانه‌داری و زندگی زناشویی بود، احساس راحتی می‌کرد و تنها برای کسب وجهه اجتماعی ریاست جمعیت شیروخورشید سرخ را پذیرفت و تا ماههای آخر سلطنت پهلوی در اختیار او بود. همچنین از ریاست وی بر کانون بانوان ایران که در اردیبهشت سال 1314 توسط رضاشاه برای پیشبرد و اجرای اهداف خود درخصوص کشف حجاب ایجاد شده بود، می‌توان نام برد.

رضاشاه پهلوی در سال 1315 تصمیم به ازدواج دختران خود شمس و اشرف پهلوی گرفت و اعلام نمود جوانان وابسته به خانواده‌های اشراف، مقامات مملکتی و صاحب منصبان کشور، خود را برای این کار کاندیدا نمایند. در میان داوطلبان متعدد، علی‌محمد قوام (فرزند ابراهیم قوام‌الملک شیرازی) و فریدون جم (فرزند محمود جم، نخست‌وزیر) به ترتیب برای شمس و اشرف درنظر گرفته شدند. این ازدواج اجباری فقط بنابه خواسته و تمایل رضاشاه و بدون اطلاع و نظر دخترانش انجام گرفت و فقط شمس به دلیل ارشدیتش خواهان ازدواج با فریدون جم شد که مورد موافقت شاه قرار گرفت و همسران دو خواهر با یکدیگر تعویض شدند. اشرف پهلوی در خاطرات خود از این موضوع به تلخی یاد می‌کند:

با هجوم متفقین به ایران و تبعید رضاشاه به جزیره موریس، شمس پهلوی یکی از همراهان پدرش بود که پس از مدت کوتاهی به ایران بازگشت.

با خروج رضاشاه از ایران، عاملی که باعث ازدواج اجباری و مخالف میل شمس پهلوی با فریدون جم بود از میان برداشته شد هر چند جم ظاهراً از این ازدواج ناراضی نبود.

از این تاریخ به بعد شمس ضمن ناسازگاری با فریدون جم زمینه‌های جدایی با وی را ایجاد نمود و بدون متارکه رسمی با شوهر قانونی خود، در سال 1322 زندگی مستقلی آغاز می‌کند، با عزت‌الدوله مین باشیان (از بستگان و معلم موسیقی خود) ارتباط پیدا کرد و با وجود مخالفت دربار و بسیاری از اعضای خاندان سلطنت، در سال 1323 از فریدون جم طلاق می‌گیرد و یک سال بعد با عزت‌الله مین باشیان رسماً ازدواج می‌کند.

عزت‌الله مین باشیان که نام خود را به مهرداد پهلبد تغییر داد ابتدا یک ویلن‌ زن بود که بعد از ازدواج با شمس پهلوی به علت نارضایتی شاه از وی از دربار طرد شد و در نهایت با وساطت ملکه مادر در سال 1330 به معاونت وزارت فرهنگ و ریاست اداره کل هنرهای زیبا و سپس در سال 1343 در کابینه حسنعلی منصور به وزارت فرهنگ و هنر منصوب شد و تا سقوط رژیم پهلوی در این سمت باقی ماند.

شمس پهلوی در دهه پنجاه تغییر دین داد و به مسیحیت گروید و در سال 1352 یک کلیسای اختصاصی در کاخ خود در مهرشهر کرج احداث نمود و به آیین مسیحیان کاتولیک درآمد. پس از وی همسر و فرزندانش نیز کاتولیک شدند. او بارها به ایتالیا و واتیکان سفر کرد و با رهبران مسیحی دیدار نمود. شمس پهلوی همچون سایر اعضای خانواده پهلوی رأساً در امور تجاری وارد نمی‌شد، اگر چه دارای سهام زیاد و منافع تجاری فراوانی در بنیادها، کارخانجات و مؤسسات گوناگون در داخل و خارج از کشور بود که به وسیله حبیب ثابت (سرمایه‌دار بزرگ و از رهبران معروف فرقه بهائیت) اداره می‌شد. او با داشتن املاک وسیع در غرب تهران و مهرشهر کرج صاحب ثروت عظیمی در کشور بود و بیشتر سرمایه خود را با فروش همین زمینها به دست آورد.

سرانجام شمس پهلوی در سال 1374 در سن 78 سالگی درگذشت و طبق آین مسیحیت در خارج از کشور به خاک سپرده شد. در هنگام مرگ از وی 3 فرزند به نامهای شهباز (متولد 5/7/1325)، شهیار (متولد 30/4/1328) و شهرآزاد (متولد 21/2/1321) به جای مانده است.    

شمس پهلوی با لباس پیشاهنگی  

جشن ازدواج شمس پهلوی و فریدون جم (زیرنویس عکس: به یادگار 12 اسفند 1315 به بانو جم اهدا گردید، شمس) 

از راست: شمس پهلوی. اشرف پهلوی و علی‌محمد قوام در سال 1319  

از راست: فریدون جم، شمس پهلوی، بهجت [مشار] و علی ایزدی، از همراهان رضاشاه پهلوی هنگام تبعید به جزیره موریس.  

شمس پهلوی و سگهایش  

از راست: 1. علی ایزدی 3. مهرداد پهلبد 5. شمس پهلوی، از همراهان رضاشاه پهلوی در ژوهانسبورگ  

دیدار شمس پهلوی و مهرداد پهلبد با محمدرضا پهلوی قبل از عقد رسمی از راست: مهرداد پهلبد، توران امیرسلیمانی، شمس پهلوی، تاج‌الملوک پهلوی و محمدرضا پهلوی 

مهرداد پهلبد و شمس پهلوی (زیرنویس عکس: به رسم یادبود به خاله عزیزم فخرالملوک اهدا شد، شمس)  

جشن سالیانه کانون بانوان ایران (خرداد 1327) 1. جم (بانو) 2. محمود جم 3. شمس پهلوی 4. شهناز پهلوی  

مسافرت شمس پهلوی و مهرداد پهلبد به واتیکان. از راست: 3. مهرداد پهلبد 4. شمس پهلوی  

شمس پهلوی  

جلسه هیئت مرکزی جمعیت شیروخورشید سرخ ایران به ریاست شمس پهلوی (6/3/1353) 1. شمس پهلوی 2. فریده دیبا 3. جمشید آموزگار 4. محمدرضی ویشکاکی 5. حسین خطیبی 6. مهرداد پهلبد  

شمس پهلوی در کشور اردن: 1. ملک حسین (پادشاه اردن) 2. شمس پهلوی  

بازدید شمس پهلوی از کارخانه آبجوسازی مجیدیه 1. فریده دیبا 2. شمس پهلوی 3. شهرآزاد پهلبد 4. قدسیه ارجمند (مسعودی) 5. عباس مسعودی  

جشن ازدواج شهرآزاد پهلبد و هاوارد باریس (از اتباع کشور انگلیس) از راست: شهرآزاد پهلبد، عبدالرضا پهلوی، هاوارد باریس، شمس پهلوی، تاج‌الملوک پهلوی، محمدرضا پهلوی، فرح پهلوی  

شهرآزاد پهلبد و همسرش هاوارد باریس و عده‌ای از بستگان و اعضای خانواده ایشان در یک مهمانی از راست: شهیار پهلبد، مهرداد پهلبد، بئاتریس یانک (همسر شهباز پهلبد)، شهباز پهلبد، شمس پهلوی، هاوارد باریس، شهرآزاد پهلبد، تاج‌الملوک پهلوی، محمدرضا پهلوی، فرح پهلوی، مادر هاوارد باریس، پدر هاوارد باریس  

1. مهرداد پهلبد 2. محمدظاهر شاه (پادشاه افغانستان) 3. شمس پهلوی 4. فوزیه  

از راست: مهرداد پهلبد، شمس پهلوی، فرح پهلوی، ملک حسین پادشاه اردن، همسر کارامانلیس، محمدرضا پهلوی، همسر ملک حسین، کنستانلیس کارامانلیس (پادشاه یونان)، عبدالرضا پهلوی، پری سیما زند و شهرآزاد پهلبد

-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-  

اشرف پهلوی

اشرف پهلوی در روز چهارم آبان ماه سال 1298 هجری شمسی در محله سنگلج تهران، پنج ساعت پس از تولد برادرش محمدرضا به دنیا آمد. پدرش رضاخان هنگام تولد او و برادرش هنوز در گمنامی به سر می‌برد و در لشکر قزاق درجه سرهنگی داشت. مادرش تاج‌الملوک آیرملو یکی از مهاجران روسیه به شمار می‌آمد، که بعد از انقلاب بلشویکی همراه خانواده‌اش به آذربایجان ایران نقل مکان کرده بود.

اشرف پهلوی در سن هفده سالگی به عقد علی‌محمد قوام پسر ابراهیم خان قوام‌الملک شیرازی درآمد. ازدواج اشرف با علی قوام در فضایی آکنده از رنگ و بوی سیاسی، بدون پیش‌زمینه‌های عاطفی و اخلاقی لازم برای پیوند زناشویی، به اشرف پهلوی تحمیل شد. او از خاطره این ازدواج به تلخی یاد کرده و می‌گوید : « در حالی که پیراهن سفید به تن داشتم، در مراسم عروسی مشترکی که برای من و شمس برپا شده بود، تن به ازدواج دادم. اما اگر پیراهن سیاه پوشیده بودم، مناسب‌تر بود.» ازدواج اشرف پهلوی با علی‌محمد قوام بیش از شش سال دوام نیاورد و در سال 1322 رسماً به طلاق انجامید. حاصل این ازدواج شهرام است که نام خانوادگی پهلوی‌نیا را برای خود برگزیده است.

 
در پی سفر اشرف پهلوی به مصر وآشنایی او با احمد شفیق، مقدمات ازدواج آنها فراهم آمد. احمد شفیق یک تاجر مصری بود. او پسر شفیق پاشا رئیس دفتر خدیو عباس حلمی بود، که بعد از انتخاب ملک فؤاد به سلطنت، از مصر تبعید و مقیم اروپا شد. ازدواج اشرف پهلوی با احمد شفیق در سال 1322 صورت گرفت. اما این ازدواج نیز از آسیب زوال در امان نماند و آنها در سال 1329، یعنی نه سال پیش از طلاق رسمی با توافق دوجانبه از هم جدا شدند. احمد شفیق در سال 1355 بر اثر بیماری سرطان درگذشت و فرزندان او شهریار و آزاده، نام خانوادگی شفیق را برگزیدند.

سومین شوهر اشرف پهلوی، مهدی بوشهری است. پدرش جواد بوشهری از خانواده‌های با نفوذ بوشهر به شمار می‌آمد. مهدی بوشهری سفیر سیار و رئیس هیئت مدیره فستیوال‌های هنری بود. وی در اواخر عمر رژیم محمدرضا پهلوی، سازمان گسترش سینمایی را تأسیس کرد و چند فیلم سینمایی مشترک با شرکت هنرپیشگان معروف جهان، در ایران تهیه کرد.

در دوران سلطنت پهلوی هیچ زنی به اندازه اشرف در سیاست داخلی و خارجی نقش‌آفرین نبود. او نقش اصلی را در کودتای 28 مرداد 1332 بازی کرد. وی در سیاستهای بین‌‌المللی ایران هم دخالت داشت. به مسافرتهای خارجی متعددی می‌رفت و از طرف برادرش، مذاکراتی را با دولتهای متخاصم ایران انجام می‌داد. برای نمونه، اشرف در سالهای بعد یکی از چهره‌های مهم در برقراری رابطه ایران با جمهوری خلق چین بود. او همچنین از سالهای دهه 1950 یکی از اعضای اصلی هیئت نمایندگی ایران در سازمان ملل محسوب می‌شد.

یکی از نخستین نقشه‌های او این بود که با استفاده از مطبوعات بتواند پایگاهی سیاسی برای محمدرضا پهلوی تدارک ببیند و برای این منظور با یافتن یک سردبیر مشتاق و با کمک مالی دربار، روزنامه اطلاعات را ارگان دربار ساخت.

اشرف پهلوی در رأس هرم تصمیم‌گیری‌های سیاسی در کشور قرار داشت و در زندگی خصوصی برادرش دخالت می‌کرد و تا آنجا پیش می‌رفت که میان شاه و ملکه‌اش آتش نفاق می‌انداخت و همچنین در مورد تصمیم‌گیریها خط اصلی را می‌داد و عقیده‌اش را به برادرش تحمیل می‌کرد و قدرتش به حدّی بود که محمدرضا پهلوی نمی‌توانست در مقابل وی مقاومت کند.

روزگاری به اشرف «اردک سیاه رضاشاه» می‌گفتند. اما بعدها یکی از روزنامه‌نویسان فرانسوی به او لقب « پلنگ سیاه» داده بود. لقبی که از شنیدنش خرسند می‌شد. اشرف در خاطرات خود اعتراف کرده است که از این عنوان خوشش آمده و آن را متناسب با خلقیات خود می‌داند. ” البرتو بلیجی“ یکی از روزنامه‌نگارانی که شرحی درباره زندگی اشرف نوشته، به وی لقب «ام‌الفساد» داده است. این لقب خشم اشرف را به دنبال داشت و به نظر وی از او جز یک بیمار جنسی با تمایلات سادیسمی، هیچ نکته مثبت دیگری ترسیم نشده است.  

اشرف پهلوی  

از راست: اشرف، شمس، رضاخان سردار سپه و محمدرضا پهلوی (1301)  

رضاشاه و اشرف پهلوی در ایام تبعید در ژوهانسبورگ  

اشرف پهلوی  

محمدرضا و اشرف پهلوی  

اشرف پهلوی به همراه سگ دست‌آموز خود، در محوطه یکی از کاخهای سلطنتی  

اشرف پهلوی و علی‌محمد قوام در روز ازدواج  

اشرف پهلوی در سفر به مصر، در میان اعضای خانواده سلطنتی این کشور 1. اشرف پهلوی 2. ملک فاروق (پادشاه مصر) 3. فائزه (خواهر فوزیه) 4. فوزیه (همسر اول محمدرضا پهلوی)  

اشرف پهلوی و همسر دومش احمد شفیق  

اشرف پهلوی به اتفاق احمد قوام نخست‌وزیر و برخی از اعضای کابینه وی، هنگام شرکت در یک مراسم 1. اشرف پهلوی 2. احمد قوام 3. منوچهر اقبال 4. شمس‌الدین امیرعلائی 5. احمد امیراحمدی 6. رقیه قراگزلو (همسر ناصرالملک) 7. فضل‌الله زاهدی 8. سهام‌الدین غفاری (ذکاءالدوله) 9. محمدعلی همایون جاه  

علی‌اصغر حکمت در حال گرفتن فال اشرف پهلوی بر سر آرامگاه حافظ (1327) 1. احمد شفیق 2. اشرف پهلوی 3. علی‌اصغر حکمت  

اشرف پهلوی و مهدی بوشهری همسر سوم وی در حال بازدید از تخت جمشید 1. اشرف پهلوی 2. مهدی بوشهری 3. جواد آشتیانی 4. فریدون توللی (شاعر) 5. کریم ورهرام  

اشرف پهلوی در سفر به چین در کنار چوئن لای نخست‌وزیر این کشور  

اشرف پهلوی در سفر به شوروی و ملاقات با لئونید برژنف صدر هیئت رئیسه این کشور 1. طهمورث آدمیت (سفیر ایران در شوروی) 2. اشرف پهلوی 3. لئونید برژنف 4. علی ایزدی  

محمدرضا و فرح پهلوی به اتفاق ملکه انگلستان و همسرش در ضیافت رسمی سفارت انگلیس در تهران از راست: پرنس فیلیپ (همسر ملکه انگلستان)، اشرف پهلوی، مهرداد پهلبد، محمدرضا پهلوی، الیزابت دوم (ملکه انگلستان) و فرح پهلوی  

اشرف پهلوی در سفر به شوروی، در جریان دیدار با نیکیتا خروشچف نخست‌وزیر این کشور 1. شهریار شفیق 2. نیکیتا خروشچف 3. اشرف پهلوی 4. مهدی بوشهری 5. طهمورث آدمیت  

ملاقات اشرف پهلوی با کورت والدهایم دبیرکل سازمان ملل متحد  

اشرف پهلوی در سفر به اوگاندا و ملاقات با ایدی امین رئیس‌جمهور این کشور  

یول براینر هنرپیشه آمریکایی در حاشیه بازی در یک فیلم سینمایی در اصفهان، در کنار اشرف و شهناز پهلوی 1. ابراهیم پارسا (استاندار اصفهان) 2. جواد مسعودی 3. یول براینر 4. علی ایزدی 5. لیلی جهان‌آرا (امیرارجمند) 6. اشرف پهلوی 7. نصرت‌الله کاسمی 8. شهناز پهلوی 9. شهریار شفیق (پسر اشرف پهلوی)  

اشرف پهلوی رئیس و سایر اعضای هیئت امنای سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی در ملاقات با محمدرضا پهلوی 1. عبدالله ریاضی 2. جعفر شریف‌امامی 3. جمشید آموزگار 4. اشرف پهلوی 5. منوچهر اقبال 6. محمدرضا پهلوی 7. علینقی عالیخانی 8. هادی هدایتی 9. منوچهر شاهقلی 10. جواد آشتیانی 11. محمدصفی اصفیاء 12. مصطفی مصباح‌زاده 13. یوسف خوش‌کیش 14. نصرت‌الله کاسمی 15. طاهر ضیائی 

اشرف پهلوی و اسدالله علم  

کریم پاشا بهادری (رئیس دفتر فرح پهلوی)  

اشرف پهلوی در مسند ریاست کنفرانس حقوق بشر در تهران  

اشرف پهلوی در حال دادن ”جام نیکوکاری“ به محمود لاجوردی  

اشرف پهلوی