انتقاد شدید برادر زاده صادق هدایت از «قهوه تلخ»

 

جهانگیر هدایت برادرزاده صادق هدایت در یادداشتی که به تازگی منتشرکرده به ساخت سریال قهوه تلخ اعتراض کرده است . 

او که ازنوادگان حاج‌علی‌ قلی‌خان مخبرالدوله نیز هست دریادداشت خودنوشته :سریال قهوه تلخ در هر خانه و محفلی راه یافته و مردم را خندانده است ولی فارغ از حسادت‌ها و ارتباطات و غیره و ذالک، یک مشکل مهم و جدی مطرح‌شده که ممکن است، بیخ پیدا کند. موضوع آن است که در این سریال که درباری شبیه دربار قاجاریه را به سخره گرفته، دو نفر وجود دارند که شخصیت‌های واقعی و حقیقی تاریخی عهد قاجار ایران هستند؛ یکی اتابک اعظم و دیگری مخبرالدوله.  

استفاده از القاب اختراعی مشکلی را نمی‌آفریند ولی مخبرالدوله کاملا متفاوت است. در ادامه این یادداشت که در فرهیختگان منتشر شده آمده است : نام بردن و مسخره کردن از کسانی که واقعی بوده و در تاریخ ایران نقش مسلم و معینی داشته‌اند، چه شأن نزولی دارد؟ مخبرالدوله از رجال عهد قاجاریه بوده و دقیقاً معین است چه کرده و چه باقی گذاشته است. رجل سیاسی که هنوز چهارراهش در ذهن مردم باقی مانده و هرچه کردند نتوانستند آن را تغییر دهند در این سریال با چهره و اندامی مسخره خبرچین شاه معرفی شده است. این شخصیت پردازی در سریال قهوه تلخ موجب‌شده که لازم آمد نظر مجوزدهندگان و سازندگان سریال را به این واقعیت‌ها جلب کنیم.  

حاج علی‌قلی‌خان مخبرالدوله که بود؟ او فرزند رضاقلی‌خان شاعر و نویسنده و مورخ قرن ۱۳ بود که معلمی محمدشاه را به‌عهده داشت و آثار ارزنده‌ای از او باقی مانده‌ است. به اهم آنها چون روضه‌الصفا، ریاض‌العارفین، مجمع‌الفصحا و سفرنامه خوارزم می‌توان اشاره کرد. خدمات حاج علی‌قلی‌خان مخبرالدوله را می‌توان چنین خلاصه کرد: برپا کردن تلگراف در ایران و اتصال آن به تمام نقاط کشور و کشورهای خارج که برای نخستین‌بار ایران در داخل مملکت و خارج با سیستم ارتباطی مدرن و موثری مجهز شده و به همین مناسبت شاه به او لقب مخبرالدوله را داد. (‌حالا در این سریال دلقک‌مآبانه او را خبرچین کرده‌اند!) سمت‌های دیگر او وزیر داخله، وزیر علوم و معادن و مدتی هم صدراعظمی بود.  

بنیاد مسجد و تکیه هدایت در کنار مزار پدرش و ایجاد درآمد برای خیریه که فرزندانش در این زمینه وصایای او را بسیار دقیق عمل کردند. مسجد هدایت و خیریه او هنوز در خیابان جمهوری فعال است.  

او برای زمان خود روشنفکری بود عاشق پیشرفت و تعالی کشور. وی سه فرزند خود را برای تحصیلات عالیه به آلمان فرستاد که عبارت بودند از مرتضی قلی‌خان صنیع‌الدوله (او اولین رئیس‌مجلس شورای ایران بود) مهدی‌قلی‌خان مخبرالسلطنه که نخست‌وزیر بود و محمد قلیخان مخبرالملک که وکیل مجلس بود.  

به خاطر آنکه خویشان مخبرالدوله در منطقه میدان مخبرالدوله فعلی مستقر بودند این میدان به نام مخبرالدوله نامیده شد که علی‌رغم همه کوشش‌ها برای تغییر آن به همین نام ماند. برای اطلاع از جزئیات خدمات سیاسی، اجتماعی و خیریه آن شادروان باید به کتاب «خاطرات و خطرات» فرزندش مهدی‌قلی‌خان هدایت مخبرالسلطنه مراجعه کرد. حاج علی‌قلی‌خان مخبرالدوله جد خاندان هدایت است که نوادگان او همه حی و حاضرند و در جهت ترویج دین و بهداشت و خدمات اجتماعی و خیریه و دستگیری نیازمندان کارهایی کرده‌اند که در این شهر باقی است.
گفتنی است که خاندان هدایت شاهزاده و وابسته به ایل قاجار نبوده خود ایل مستقلی بودند و این مطلقا صحیح نیست که در یک سریال دلقکانه چنین شخصیتی را به سخره بگیرند و او را در حد خبرچین رشوه‌بگیر مسخره‌ای پایین بیاورند. همه جای دنیا بزرگان خود را تجلیل کرده و به آنها افتخار می‌کنند و ما...  

ما نظر یکی از نوادگان حاج علی‌قلی‌خان مخبرالدوله که هم‌اکنون از بزرگان خاندان هدایت است را پرسیدیم؛ او گفت:«کریم‌شیره‌ای معروف حالا به صورت سریالی درآمده به نام «قهوه تلخ» که در بقالی‌ها می‌فروشند. کریم‌شیره‌ای دلقکی بود که خود را در دربار ناصرالدین‌شاه چپانده بود. وقتی شاه هوس شوخی و مزاح می‌کرد این دلقک در حضور شاه درباریان را مسخره می‌کرد و متلک می‌گفت و شاه هم خوشش می‌آمد و می‌خندید و به دلقک هم انعامی می‌داد. حال هم تاریخ واقعی و رجال ایران را مسخره می‌کنند که تماشاچی‌ها را بخندانند!» 

در این مورد با یوسف حاج اسفندیاری وکیل دادگستری هم مذاکره و نظر او را در این مورد سوال کردیم که چنین گفت: «برای معرفی هر شخص در رسانه باید آن شخصیت را بدون کم و کاست معرفی کرد و مسخره کردن هر شخص حقیقی به دور از ادب است. در سریال قهوه تلخ مسخره‌کردن شخصیت علمی و بزرگی چون مخبرالدوله دارای ایرادات بسیاری است چراکه این شخصیت تلگراف را به ایران آورد و خدمات بزرگ دیگری برای کشور انجام داد و در زمان خود به‌عنوان وزیر پست و تلگراف و مشاغل مهم دیگر فعال بوده است. بنابراین معرفی ایشان در سریال قهوه تلخ به‌عنوان خبرچین مسخره توهین به شخصیتی واقعی و از نظر قانون مجازات اسلامی نشر اکاذیب تلقی می‌شود. البته هرگونه اقدام بستگی به تصمیم بازماندگان حاج علی‌قلی‌خان مخبرالدوله دارد.» 

فقط این نسخه‌ای که تهیه‌کنندگان این سریال برای همه این شخصیت‌ها پیچیده‌اند یک اشکال خیلی بزرگ دارد. وقتی شاه را مسخره می‌کند ما کوروش کبیر، نادرشاه، کریم‌خان زند، شاه‌عباس و دیگر شاهانی را داریم که انصاف نیست آنها را مسخره کنیم و در حد یک دلقک ابله پائین بیاوریم که دوست دارد بادنجان خام بخورد! این توهین به تمدن، به فرهنگ، به تاریخ و به گذشته‌ای است که به هرحال ما داریم به دوش می‌کشیم. بعد وقتی به وزرا و صدراعظم می‌رسیم که جلوی شاه صدای خروس درمی‌آورند تا شاه تفریح کند یادمان باشد که ما در همین سمت‌ها بزرگمهر، امیرکبیر و دکترمصدق را هم داشته‌ایم. بدجوری قهوه تلخ همه را کریم‌شیره‌ای‌وار مسخره کرده است. قهوه تلخ عکس‌برگردان تلخ و فانتزی دردناکی است از گذشته ما و پدران ما که در آن ایام بالاخره یک جایی یک کاری می‌کردند و در اداره ممکلت نقشی داشته‌اند. شکی نیست این سریال برای گرفتن مجوز و خودشیرینی و دقیقا همان کاری که دلقک‌ها جلوی شاه می‌کردند تا او را بخندانند و انعامی بگیرند، همان کار را کرده و بدون تعقل به عمق کار خواسته کاری بکند و انعامی بگیرد! حال پیگرد این موضوع بستگی به تصمیم بزرگان خاندان هدایت دارد.