تمدن چند هزار ساله زیر پای گوسفندان

 

تمدن چند هزار ساله ای که تنها چند سال پیش توجه باستان شناسان جهان را در جنوب کرمان به خود جلب کرده بود امروز باردیگر فراموش شده و زیر پای گوسفندان در حال چرا رها شده است.  

چند سال پیش و پس از اینکه غارتگارن میراث فرهنگی محدوده تاریکی دشت جیرفت و شهر دقیانوس را با کلنگ و بیل سوراخ سوراخ کردند و تعداد نا محدودی شی تاریخی متعلق به قبل از میلاد مسیح را به تاراج بردند نظر کارشناسان میراث فرهنگی کشور نیز به این محدوده تاریخی جلب شد و چندین دوره باستانشانسی روی این محوطه ها صورت گرفت اما نکته قابل توجه اینکه این تمدن غنی یک سال است که به حال خود رها شده و زیر بارش باران و بادهای سهمگین منطقه در حال فرسایش است. 

در ابتدا کارشناسان میراث فرهنگی از کشف تمدنی کهن در شرق جهان سخن به میان می رفت که با توجه به کشف لوحی گلی و کشف یک خط منحصر به فرد بسیاری از کارشناسان مبداء خط جهان را به این تمدن نسبت دادند و در نهایت نیز این لوح را برای کشف خط به ایتالیا فرستادند هرچند که از کشف خط این لوح نیز خبری در دست نیست.

تمدن دقیانوس بار دیگر فراموش شد. 

از سوی دیگر این تمدن هفت هزار ساله دارای نمادهای منحصر بفرد در هنر فرهنگ و صنعت بوده است و با کشف این تمدن در واقع تاریخ دچار تحولی جدید می شد و مبداء خط و حتی صنعت تغییر می کرد اما پس از گذشت سالها این تمدن پس از هزاران سال بار دیگر فراموش شده است. 

وسایل به دست آمده از این تمدن  

تا به امروز بیشتر ظروف سفالی و سنگی، قطعات سنگ صابون و گاه وسایل مفرغی را شامل می ‌شود. 

مهمترین صنعت منطقه همان کنده کاری روی سنگ صابونی است که دارای ظرافت خاص است و موارد کاربردی و زیبایی شناختی را در بر می‌گیرد. 

در روی این قطعات تصاویری از قبیل انسان، بز و گوسفند، نخل، مار و عقرب وجود دارد که البته تصاویر مار و عقرب معمولتر است. 

نکته دیگری که قطعات سنگ صابونی این منطقه را از سایر مناطق و تمدنهای دیگر جدا می‌ کند چشم درخشان و مرصع کاری روی قطعات است. 

در برخی طرحها دیده می‌شود در دور تا دور ظرف چند حیوان در هم تنیده وجود دارند که برای کنار هم قرار دادن آنها نیاز به محاسبات پیچیده بوده است و این نشان از توان بالای هنرمندان این تمدن دارد. 

اما محوطه های وسیع و غنی کنار صندل جنوبی و شمالی شهر دقیانوس پس از اینکه از زیر خاک بیرون آمده اند به دلیل کمبود بودجه به حال خود رها شده اند و در معرض فرسایش شدید باران و باد قرار گرفته اند. 

هم اکنون این محدوده تمدن هزاره سوم قبل از میلاد بدون هر توجهی رها شده در زیر سم گوسفندان صحرایی است. 

همان تمدنی که بر سر قدمتش کارشناسان فرهنگی هنوز بحث دارند که آیا کنار صندل قدیمی ترین تمدن جهان است یا بزرگترین تمدن مشرق زمین در موازات تمدن سومر در غرب است. 

در نزدیکی شهرستان جیرفت در محدوده کنار صندل چند هزار ساله و در محل کاوشهای باستانی تصاویر عجیب و غم انگیزی  دیده می شود چوپانی که انگار گوسفندانش را به چرا آورده است و گوسفندانی که با شیطنت از سر و کول تمدن بزرگ دقیانوسها بالا می روند. 

هزاران کوزه شکسته چند هزار ساله زیر پای گوسفندان تکه های کوزه شکسته هایی که مردم هفت هزار سال پیش از آنها استفاده می کردند هم اکنون در دامنه کنار صندل رها شده اند و کسی توجهی به این کوزه شکسته های نمی کند.  

تمدن کنار صندل غریبانه و در سکوت وحشتناک دشتهای اطراف جیرفت تنها منزلگه باران موسمی است و چراگاه گوسفندان صحراگرد و هیچ کس در گذر از این همه عظمت نمی پرسد دلیل این بی مهری ها چیست؟ 

ردیف کوزه شکسته ها در همه سوی این بنای رها شده در زیر آفتاب منطقه گرمسیر جیرفت به میهمانان دهن کجی می کند تنها قسمت حفاظت شده این تمدن نیم تنه یک مجسمه الهه مانند در ویترین شیشه ای  در گوشه این چند ضلعی بزرگ خشتی است. 

از پله کان چوبی که کارشناسان میراث فرهنگی برای راحتی صعود به بالای بنای خشتی ایجاد کرده اند، بالا می روم و پیش چشمان خود تلی از خشت درهم ریخته را می بینم که در اثر بارش باران در آن چاله های بزرگ فرسایش یافته ای ایجاد شده است که دل هر اهل هنری را می سوزاند که چه شد آن همه سر و صدا و هیاهو برای کشف تمدنی عظیم و بزرگ و چه شد کاوشهای باستانی که با عرق جبین امثال مجید زاده و چوبک به نیمه راه کشف رسیده بود. 

اگر چند کارشناس و متخصص میراث فرهنگی این صحنه را مشاهده می کردند لاجرم بهت زده به صحنه گود افتادن قسمتهای مختلف این بنا و ایجاد چاله های بزرگ در اثر فرسایش آبی چشم می دوختند، آن هم به تمدنی که می تواند کتابهای تاریخ دانشگاههای معتبر جهان را متحول کند. 

اگر کسانی که به دلیل دور شدن چند شی فلزی و باستانی از این تمدن چند هزار ساله به خارج کشور، سر و صدا راه انداختند این بنا را ببینند برای تخریب مهد آن اشیا باستانی چه نظری می دهند؟ 

آیا این وظیفه مسئولین استان است یا نه چون تمدنی جهانی است باید به مسئولین کشور پناه برد تا فریادهای نجات خواهی مهد تمدن های جهان را بشنود. 

کمبود اعتبار دلیل اصلی رها شدن فعالیتهای باستانشناسی 

نادر علیدادی سلیمانی مدیر پایگاه باستان شناسی جیرفت است وقتی درباره مشکلات کنار صندل صحبت می کند صدایش می گیرد و با ناراحتی در گفتگو با خبرنگار مهر از کمبود اعتبار گلایه می کند. 

علیدادی گفت: اعتبارات ما به هیچ وجه برای ادامه حفاری کافی نیست و برای حفاظت از این بنا به ویژه نیم تنه سنگی باید یگان حفاظتی دائما فعال باشد. 

وی افزود: اعتبارات ملی و استانی برای حفاظت از این تمدن قدیمی اختصاص یافته در حالی که از اعتبارات ملی  خبری نیست اعتبارات استانی نیز در حد زیادی نیست و تنها می توانیم با کشیدن کاهگل روی بنا از باقی مانده بنا حفاظت کنیم. 

وی که خود در کاوشهای باستانی چند فصل قبل کنار صندل حضور داشت افزود: امیدواریم برای سال آینده و ادامه کاوشهای باستانی منطقه بودجه ای به کنار صندل و شهر قدیم جیرفت تعلق بگیرد تا ادامه روند کاوشها را شاهد باشیم. 

علیدادی ادامه داد: سرگذشت اشیایی که از جیرفت و کنار صندل به غارت رفتند و از طریق قاچاق از کشور انگلستان سر درآوردند هنوز مشخص نیست و منتظر هستیم که در گالری های لندن حراج اشیا عتیقه برگزار شود تا اشیا به غارت رفته بزرگترین تمدن شرق را در انگلستان پیگیری کرده و از طریق مجاری قانونی به کشور بازگردانیم. 

وی تصریح کرد: کاش قدر و ارزش تمدن بزرگ جیرفت را می دانستیم چرا که یکی ازقدیمی ترین تمدنهای جهان است و نباید به همین راحتی تخریب عوامل طبیعی بر آن تاثیر بگذارد. 

علیدادی گفت: مسئولان باید درباره جیرفت و تمدن کنار صندل و پیگیری اشیا تاریخی این تمدن که به خارج از کشور برده شده اند حساسیت به خرج بدهند. 

وی افزود: منطقه باستان شناسی شهر قدیمی جیرفت و کنار صندل به طول چهار هزار و 500 متر وسعت نیازمند توجه ویژه برای حفاظت و مراقبت است. 

کنار صندل جیرفت در حالی در سال جدید شاهد کاوش های باستانی نیست که بودجه میراث فرهنگی استان کرمان برای ادامه کاوشهای باستان شناسی قطع شده است. 

باران باقیمانده تمدن "ارت" را تخریب می کند 

یک کارشناس جغرافیا در خصوص فرسایش شدید محوطه تاریخی کنار صندل جنوبی در گفتگو با مهر اظهارداشت: تخریب ناشی از آب بارن در این محوطه تاریخی بخشهای زیادی از بنا را در معرض خطر قرار داده است. 

محمد سیدی گفت: قسمت های زیادی از این بنای تاریخی در اثر حرکت بازدید کنندگان دچار فرو ریزش شده و نیازمد توجه برای حفظ آثار این تمدن است. 

وی با اظهار تعجب از عدم مراقبت از این بنای تاریخی گفت: تاثیر باران و هوای خاص منطقه بر خشتهای اطراف بنا نیز می تواند در دراز مدت عواقب ناخوشایندی برای تمدن بزرگ جیرفت داشته باشد. 

اینها در حالی است که مجید زاده همان کارشناس دلسوز میراث فرهنگی بنا به دلایل نامشخص از کاوش باستانی در این منطقه کنار گذاشته شد هرچند که وی حتی بعد از دوری از کنار صندل در مصاحبه های مختلفی عظمت تمدن کنار صندل را در شرق در موازات تمدن سومر در غرب گوشزد کرد و گفت کتیبه های به دست آمده در این کاوشها نشان می دهد مردمی که در این منطقه زندگی می کردند باسواد و دارای خطی کاملا متمایز از خط تمدن مصر و بین النهرین بوده اند. 

این تمدن بزرگ هم اکنون در آئینه بی تفاوتی ها در زیر خاک و باد و آب فراموش می شود و اگر کسی برای نجات این تمدن قدیمی جهان تلاشی نکند به زودی شاهد خاموشی آثار این تمدن کهن خواهیم بود.